Ministerstwo Finansów intensyfikuje działania zmierzające do nowelizacji ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (JST), która weszła w życie zaledwie trzy miesiące temu. Nowe regulacje miały zapewnić stabilność finansową gmin, powiatów i województw, ale już teraz zarówno resort, jak i samorządy wskazują na potrzebę ich dopracowania. Co to oznacza dla lokalnych budżetów i jak zmiany wpłyną na finansowanie oświaty czy inwestycje? „Rzecz Samorządowa” analizuje sytuację.

Nowa Ustawa o Dochodach JST: Obietnice i Rzeczywistość

Ustawa o dochodach JST, podpisana przez prezydenta Andrzeja Dudę 21 października 2024 r. (Dz.U. 2024, poz. 1572), zrewolucjonizowała finansowanie samorządów. Kluczowe zmiany obejmują oparcie dochodów na lokalnych wpływach z PIT i CIT, likwidację tzw. janosikowego oraz zastąpienie dotychczasowych subwencji szczegółowych jedną subwencją ogólną. Ministerstwo Finansów szacuje, że w 2025 r. samorządy zyskają dodatkowo 16 mld zł w porównaniu do poprzedniego systemu. „To krok w stronę większej niezależności finansowej JST” – podkreślał w lipcu 2024 r. minister Andrzej Domański.

Jednak praktyka pierwszych miesięcy 2025 r. pokazała, że reforma wymaga poprawek. Samorządowcy alarmują, że subwencja oświatowa nie pokrywa rzeczywistych kosztów funkcjonowania szkół i przedszkoli. Związek Miast Polskich szacuje lukę finansową w edukacji na poziomie 38 mld zł. „Ustawa miała być przełomem, ale bez precyzyjnych mechanizmów wsparcia oświaty samorządy wciąż borykają się z niedofinansowaniem” – mówi Jan Kowalski, skarbnik jednego z mazowieckich miast.

Przyspieszenie Prac: Resort Reaguje

W odpowiedzi na te sygnały Ministerstwo Finansów zdecydowało się przyspieszyć prace nad nowelizacją. Jak poinformował portal Portalsamorzadowy.pl, 17 marca 2025 r. wiceminister Hanna Majszczyk skierowała do Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego (KWRiST) pismo z prośbą o przedstawienie propozycji zmian. „Chcemy, by nowe rozwiązania były oparte na realnych danych i potrzebach JST” – tłumaczyła Majszczyk podczas kongresu skarbników. Choć ustawa przewidywała przegląd jej funkcjonowania dopiero w połowie 2026 r., zarówno resort, jak i samorządy uznały, że zwłoka byłaby nieuzasadniona.

To nie pierwsza taka inicjatywa. Dialog z samorządami trwał od początku 2024 r., a obecna ustawa była efektem kompromisu wypracowanego po miesiącach konsultacji. Teraz Ministerstwo chce pójść o krok dalej, dostosowując przepisy do realiów po wdrożeniu reformy. Kluczowe obszary zmian to m.in. finansowanie oświaty, mechanizmy wyrównawcze dla biedniejszych JST oraz większa elastyczność w wykorzystaniu subwencji ogólnej.

Samorządy na Rozdrożu: Szanse i Wyzwania

Przyspieszenie prac nad nowelizacją budzi wśród samorządowców mieszane uczucia. Z jednej strony cieszy ich szybka reakcja resortu na zgłaszane problemy. „To szansa na realne wzmocnienie finansów JST” – uważa Anna Nowak, wójt gminy wiejskiej na Podkarpaciu. Z drugiej jednak strony pojawiają się obawy, że pośpiech może skutkować niedopracowanymi rozwiązaniami. „Potrzebujemy konkretów, a nie kolejnych obietnic” – podkreśla Nowak.

Eksperci wskazują, że kluczowe będzie włączenie samorządów w proces legislacyjny. Propozycje przesłane do KWRiST mogą zaważyć na kształcie nowelizacji. Wśród postulatów pojawiają się m.in. zwiększenie puli na oświatę, wprowadzenie algorytmu uwzględniającego specyfikę małych JST oraz ochrona przed skutkami zmian podatkowych na poziomie centralnym.

Co Dalej z Finansami Samorządów?

Przyspieszenie prac nad nowelizacją ustawy o dochodach JST to sygnał, że Ministerstwo Finansów poważnie traktuje stabilność lokalnych budżetów. Jeśli współpraca z KWRiST przebiegnie sprawnie, zmiany mogą wejść w życie wcześniej, niż pierwotnie zakładano – być może już w 2026 r. Dla samorządów to szansa na lepsze dopasowanie przepisów do ich potrzeb, ale też wyzwanie, by aktywnie włączyć się w proces legislacyjny.

„Rzeczsamorządowa” będzie śledzić rozwój sytuacji. Jedno jest pewne: finanse JST pozostają w centrum uwagi, a najbliższe miesiące mogą okazać się kluczowe dla przyszłości samorządności w Polsce.