Wprowadzenie

Przewlekłość postępowań administracyjnych to problem, który od lat budzi zainteresowanie zarówno organów kontrolnych, jak i opinii publicznej. W dobie rosnącej liczby obowiązków nałożonych na jednostki samorządu terytorialnego, coraz częściej pojawiają się pytania o granice odpowiedzialności administracyjnej i karnej funkcjonariuszy publicznych. Raport pokontrolny Najwyższej Izby Kontroli (NIK) nr LKI.410.007.04.2023, dotyczący działalności Starostwa Powiatowego w Sandomierzu, stanowi doskonały punkt wyjścia do analizy tego zjawiska. W niniejszym artykule przyjrzymy się ustaleniom NIK, kontekstowi prawnemu oraz wnioskom, które mogą być istotne dla innych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce.

Tło sprawy: ustalenia raportu NIK

Raport NIK koncentruje się na realizacji przez Starostwo Powiatowe w Sandomierzu zadań związanych z nieodpłatnym nabywaniem przez Skarb Państwa majątku podmiotów nieprzerejestrowanych, tj. takich, które nie złożyły wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) do 31 grudnia 2015 r. i zostały uznane za wykreślone z dniem 1 stycznia 2016 r. (art. 9 ust. 2a ustawy wprowadzającej KRS). Kontrola objęła okres od 1 stycznia 2016 r. do dnia zakończenia kontroli w 2023 r.

Kluczowe ustalenia NIK obejmują:

• Przewlekłość postępowań administracyjnych: Starosta Sandomierski przewlekle prowadził dziewięć postępowań administracyjnych wszczętych na wniosek Prokuratury Rejonowej w Sandomierzu. Decyzje wydano z opóźnieniem sięgającym 531-536 dni od złożenia wniosków, co narusza art. 35 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego (Kpa), wymagający załatwienia sprawy w ciągu miesiąca, a w sprawach skomplikowanych – w ciągu dwóch miesięcy.
• Brak zabezpieczenia nieruchomości: Przejęte nieruchomości (działki nr 260904_4.0008.2327/6, 260904_4.0008.2288/27, 260904_4.0008.2288/48) nie zostały zabezpieczone przed dostępem osób postronnych, co stwarzało zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.
• Naruszenia podatkowe: Starostwo nie uiściło należnego podatku od nieruchomości za lata 2016-2017, a deklaracja za 2018 r. została złożona po terminie i zawierała nierzetelne dane.

NIK negatywnie oceniła działalność Starostwa, wskazując na brak procedur wewnętrznych, niedostateczny nadzór oraz nierzetelność w realizacji obowiązków.

Przewlekłość postępowań – analiza

Przewlekłość postępowania administracyjnego jest naruszeniem zasad określonych w Kpa, w szczególności:

• Art. 35 § 3 Kpa: Nakłada na organ administracji publicznej obowiązek załatwienia sprawy bez zbędnej zwłoki, w terminie miesiąca lub dwóch miesięcy w sprawach szczególnie skomplikowanych.
• Art. 36 Kpa: Zobowiązuje organ do zawiadomienia strony o przyczynach zwłoki i wyznaczenia nowego terminu załatwienia sprawy.

W orzecznictwie sądowym wielokrotnie podkreślano, że przewlekłość postępowania może być podstawą do odpowiedzialności administracyjnej, a w skrajnych przypadkach – karnej. Przykładowo:

• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 16 marca 2022 r. (sygn. akt II SAB/Wa 1022/21): WSA uznał, że przewlekłość postępowania administracyjnego może stanowić naruszenie prawa, jeśli organ nie podejmuje aktywnych działań w celu załatwienia sprawy w terminie.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2018 r. (sygn. akt I KZP 20/17): Wskazano, że funkcjonariusz publiczny może ponosić odpowiedzialność karną za zaniechanie działań, jeśli prowadzi to do zagrożenia interesu publicznego.

W doktrynie prawniczej (np. J. Giezek, „Kodeks karny. Komentarz”, 2021) podkreśla się, że odpowiedzialność karna za niedopełnienie obowiązków (art. 231 § 1 KK) wymaga wykazania, że funkcjonariusz publiczny działał na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, co może obejmować zarówno celowe działanie, jak i rażące niedbalstwo.

W przypadku Starostwa Sandomierskiego, NIK wskazała, że przewlekłość postępowań była wynikiem m.in. braków kadrowych, zmian organizacyjnych oraz braku procedur wewnętrznych (str. 14 raportu). Jednak brak zawiadomienia stron o zwłoce (art. 36 Kpa) oraz brak działań naprawczych mogą być interpretowane jako rażące niedbalstwo, co otwiera drogę do odpowiedzialności karnej.

Przyczyny przewlekłości – szerszy kontekst

Przewlekłość postępowań administracyjnych w Starostwie Sandomierskim nie jest odosobnionym przypadkiem. Jak wskazują dane NIK z innych kontroli (np. raport NIK z 2024 r. dotyczący obsługi cudzoziemców w urzędach), przewlekłość jest często wynikiem:

• Braku odpowiednich zasobów ludzkich: W wielu urzędach w Polsce brakuje wystarczającej liczby wykwalifikowanych pracowników, co prowadzi do przeciążenia obowiązkami.
• Niejasnych regulacji prawnych: Nowe przepisy, takie jak te dotyczące podmiotów nieprzerejestrowanych, często nie są wystarczająco precyzyjne, co rodzi trudności interpretacyjne.
• Niedostatecznego nadzoru: Brak skutecznego nadzoru nad realizacją zadań jest problemem systemowym w wielu jednostkach samorządu terytorialnego.

W przypadku Sandomierza, Starosta wskazał na brak orzecznictwa i doktryny jako jedną z przyczyn opóźnień (str. 14). Jednak NIK podkreśliła, że brak regulacji powinien skłonić organ do opracowania własnych procedur wewnętrznych, co nie zostało zrobione.

Wnioski dla samorządów

Przypadek Starostwa Sandomierskiego pokazuje, jak ważne jest:

• Opracowanie procedur wewnętrznych: Jasne procedury mogą zapobiec chaosowi organizacyjnemu i ułatwić realizację nowych obowiązków.
• Szkolenia dla pracowników: Wzrost kompetencji pracowników może znacząco poprawić efektywność pracy.
• Transparentność i komunikacja: Informowanie stron o przyczynach zwłoki jest nie tylko obowiązkiem prawnym, ale także buduje zaufanie do urzędu.
• Właściwe zarządzanie zasobami: Samorządy powinny aktywnie wnioskować o dodatkowe środki na realizację zadań zleconych.

Podsumowanie

Przewlekłość postępowań administracyjnych to problem, który może prowadzić do poważnych konsekwencji – zarówno dla obywateli, jak i funkcjonariuszy publicznych. Raport NIK dotyczący Starostwa Sandomierskiego pokazuje, że nawet obiektywne trudności, takie jak braki kadrowe, nie zwalniają organu z odpowiedzialności za terminowe załatwianie spraw. W dobie rosnącej liczby obowiązków administracyjnych, samorządy muszą priorytetowo traktować organizację pracy i nadzór nad realizacją zadań. Tylko w ten sposób można uniknąć podobnych sytuacji w przyszłości.