Od 1 stycznia 2025 roku wchodzą w życie istotne zmiany w ustawie o rencie socjalnej, opublikowane w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej z 1 kwietnia 2025 roku (poz. 420). Nowelizacja wprowadza m.in. dodatek uzupełniający dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, nowe regulacje dotyczące wypłat oraz dostosowanie przepisów do unijnych standardów. Co oznaczają te zmiany dla beneficjentów i jak wpłyną na ich codzienne życie? Oto kluczowe fakty oparte na analizie jednolitego tekstu ustawy.
Dodatek uzupełniający – wsparcie dla najbardziej potrzebujących
Jedną z najważniejszych nowości jest wprowadzenie dodatku uzupełniającego w wysokości 2520 zł dla osób pobierających rentę socjalną, które są całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji. Jak wynika z art. 6a ustawy, dodatek ten podlega corocznej waloryzacji od 1 marca, co zapewnia jego dostosowanie do wzrostu cen towarów i usług konsumenckich. Pierwsza wypłata dodatku nastąpi w maju 2025 roku, a dla osób z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji przed 1 stycznia 2025 roku – z wyrównaniem od początku roku.
Osoby, które nie mają jeszcze takiego orzeczenia, mogą ubiegać się o dodatek na wniosek, dołączając zaświadczenie lekarskie i dokumentację medyczną (art. 6b). Proces przyznawania dodatku ma być uproszczony – dla uprawnionych z urzędu nie wymaga decyzji administracyjnej, a informacje o przyznaniu świadczenia pojawią się na profilu informacyjnym w systemie ZUS lub zostaną przekazane przez organ emerytalno-rentowy.
Kto może skorzystać z renty socjalnej?
Zasady przyznawania renty socjalnej pozostają bez zmian w kwestii podstawowych kryteriów. Zgodnie z art. 4, przysługuje ona osobom pełnoletnim, całkowicie niezdolnym do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało przed 18. rokiem życia, w trakcie nauki do 25. roku życia lub podczas studiów doktoranckich. Renta może być stała (przy trwałej niezdolności) lub okresowa (przy czasowej niezdolności). Wysokość świadczenia wynosi 100% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS (art. 6).
Uprawnieni do renty to obywatele Polski oraz cudzoziemcy legalnie zamieszkujący na terytorium RP, w tym obywatele UE, EFTA i osoby z ochroną uchodźczą (art. 2). Nowelizacja precyzuje, że świadczenie nie przysługuje osobom posiadającym nieruchomości rolne powyżej 5 ha przeliczeniowych czy pobierającym inne świadczenia emerytalno-rentowe (art. 7).
Digitalizacja i ułatwienia w wypłatach
Ustawa kładzie nacisk na nowoczesne formy wypłaty świadczeń. Renta socjalna i dodatek uzupełniający mogą być przekazywane bezgotówkowo na rachunek bankowy lub za pośrednictwem podmiotów doręczających świadczenia (art. 12c). W przypadku osób odbywających karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego renta nie ulega zawieszeniu, co jest wyjątkiem od ogólnej zasady (art. 8). Dodatkowo, dla osób wymagających opieki, świadczenie może być wypłacane opiekunom prawnym lub faktycznym po potwierdzeniu przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.
Ograniczenia i obowiązki beneficjentów
Nowelizacja wprowadza też mechanizmy kontrolne. Prawo do renty i dodatku może zostać zawieszone lub zmniejszone w przypadku osiągania przychodów z działalności podlegającej ubezpieczeniu społecznemu (art. 10). Beneficjenci mają obowiązek niezwłocznego informowania ZUS o takich okolicznościach pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń (art. 10 ust. 7a). W razie zbiegu uprawnień z rentą rodzinną, renta socjalna ulega obniżeniu, by łączna kwota świadczeń nie przekroczyła 300% najniższej renty (art. 9).
Finansowanie i przyszłość świadczeń
Środki na rentę socjalną, dodatek uzupełniający i zasiłek pogrzebowy pochodzą z Funduszu Solidarnościowego, a w przypadku organów emerytalno-rentowych – z budżetu państwa (art. 14). Koszty obsługi wynoszą 2,5% kwoty renty i 0,5% kwoty dodatku, co ma zapewnić sprawne działanie systemu. Ustawa przewiduje też możliwość zamiany renty z tytułu niezdolności do pracy na rentę socjalną na wniosek zainteresowanego (art. 12d), co może ułatwić dostęp do nowych świadczeń.
Podsumowanie – krok w stronę wsparcia i cyfryzacji
Zmiany w ustawie o rencie socjalnej to odpowiedź na potrzeby osób z niepełnosprawnościami, szczególnie tych niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania. Wprowadzenie dodatku uzupełniającego, digitalizacja procesów i precyzyjne regulacje dotyczące wypłat świadczą o dążeniu do poprawy jakości życia beneficjentów. Nowe przepisy weszły w życie 1 stycznia 2025 roku, a pełny tekst ustawy jest dostępny w Dzienniku Ustaw (poz. 420).