11 czerwca 2025 r. weszło w życie Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ewakuacji ludności oraz zabezpieczenia mienia. To pierwszy tak kompleksowy dokument wykonawczy do ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej. Zmienia on rolę samorządów w sytuacjach kryzysowych – od pożarów po zagrożenia wojenne.
Co reguluje nowe rozporządzenie?
Rozporządzenie wprowadza szczegółowe procedury dotyczące:
- organizacji ewakuacji ludności cywilnej,
- samoewakuacji obywateli,
- ochrony mienia i dóbr kultury,
- podziału obowiązków między gminę, powiat, województwo a administrację centralną,
- komunikacji kryzysowej i przeciwdziałania dezinformacji.
Dokument określa precyzyjne działania, jakie mają zostać podjęte już w fazie przygotowań – jeszcze zanim zostanie ogłoszona ewakuacja.
Gmina jako pierwszy organizator ewakuacji
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta odpowiadają za:
- wdrożenie lokalnego planu ewakuacji,
- identyfikację osób szczególnie narażonych (np. pacjenci szpitali, osoby z niepełnosprawnościami),
- organizację punktów zbiórek, załadunku i pomocy,
- wskazanie dróg ewakuacyjnych,
- zapewnienie środków transportu i logistyki,
- przekazywanie bieżących informacji do powiatu i mieszkańców,
- przeciwdziałanie panice i dezinformacji.
Gmina ma również obowiązek koordynacji tzw. samoewakuacji – czyli działań podejmowanych przez mieszkańców we własnym zakresie, np. prywatnym transportem.
Rola powiatu i wojewody
Starosta koordynuje działania między gminami i wspiera zasobami obrony cywilnej. Wskazuje możliwe drogi ewakuacyjne i zarządza logistyką transportu na poziomie powiatowym.
Wojewoda natomiast:
- nadzoruje ewakuację w skali regionu,
- współpracuje z Rządowym Centrum Bezpieczeństwa,
- koordynuje działania z Siłami Zbrojnymi RP w czasie wojny,
- przygotowuje zasoby infrastrukturalne, środki transportu i miejsca tymczasowego zakwaterowania.
W sytuacjach wyjątkowych wojewoda przejmuje także rolę decyzyjną i planistyczną, obejmując koordynacją większe obszary.
Nowe przepisy o ochronie dóbr kultury
Po raz pierwszy rozporządzenie nakłada obowiązki związane z:
- ewidencją i dokumentacją dóbr kultury przeznaczonych do ewakuacji,
- zabezpieczeniem zabytków kategorii I i II,
- współpracą z konserwatorami i Ministerstwem Kultury,
- organizacją fizycznej ochrony mienia na czas transportu i przechowywania.
Władze lokalne mają wyznaczyć trasy bezpiecznego przewozu obiektów dziedzictwa narodowego oraz punkty załadunku i rozładunku.
Minimalne wymogi dla ewakuowanych obywateli
Nowe przepisy zalecają:
- ograniczenie mienia do rzeczy niezbędnych do przetrwania przez 72 godziny,
- pierwszeństwo ewakuacji dla dzieci, osób starszych, chorych, kobiet w ciąży,
- zapewnienie dostępu do żywności, wody, środków higienicznych i leków na czas przejazdu i pobytu w miejscu tymczasowym,
- wspólny transport rodzin oraz osób z opiekunami.
Szczególną uwagę zwraca się na konieczność zachowania spokoju i ograniczenia niekontrolowanego przemieszczania się ludności.
Systemy komunikacji i zarządzania kryzysowego
Rozporządzenie nakłada obowiązek wdrożenia zintegrowanych systemów informacji:
- SMS, media lokalne, systemy alarmowe, radiowozy, megafony,
- punkty ewidencyjno-informacyjne na trasach i w miejscach przyjęcia,
- jednolite komunikaty z treścią ustalaną przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa,
- stała wymiana danych między JST, RCB, służbami i instytucjami kultury.
Wprowadzono także obowiązek tworzenia punktów medycznych i drużyn porządkowych w miejscach zbiórek oraz punktów przyjęć.
Wnioski dla samorządów
Rozporządzenie obowiązuje od 25 czerwca 2025 r. W praktyce oznacza to, że samorządy muszą:
- zaktualizować plany ewakuacyjne,
- przeszkolić personel,
- zinwentaryzować zasoby (transport, noclegi, żywność),
- przygotować materiały edukacyjne dla mieszkańców,
- rozpocząć współpracę z podmiotami kultury, wojskiem, RCB.
Czy gminy są gotowe?
Z naszych rozmów z samorządowcami wynika, że wiele gmin nie posiada dziś rzeczywistych narzędzi do skutecznej ewakuacji – ani kadrowych, ani technicznych. Nowe przepisy wymagają przemyślanej strategii, realnych ćwiczeń i wyjścia poza „papierowe plany”.
Brak przygotowania może skutkować nie tylko chaosem organizacyjnym, ale też utratą zaufania społecznego i ogromnymi stratami materialnymi.
Gdzie szukać wsparcia?
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, RCB oraz Wojewodowie zapowiedzieli rozpoczęcie programu wsparcia dla JST. Gminy mogą także korzystać z doradztwa organizacji pozarządowych i specjalistów ds. zarządzania kryzysowego.
