11 czerwca 2025 r. weszło w życie Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ewakuacji ludności oraz zabezpieczenia mienia. To pierwszy tak kompleksowy dokument wykonawczy do ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej. Zmienia on rolę samorządów w sytuacjach kryzysowych – od pożarów po zagrożenia wojenne.

Co reguluje nowe rozporządzenie?

Rozporządzenie wprowadza szczegółowe procedury dotyczące:

• organizacji ewakuacji ludności cywilnej,
• samoewakuacji obywateli,
• ochrony mienia i dóbr kultury,
• podziału obowiązków między gminę, powiat, województwo a administrację centralną,
• komunikacji kryzysowej i przeciwdziałania dezinformacji.

Dokument określa precyzyjne działania, jakie mają zostać podjęte już w fazie przygotowań – jeszcze zanim zostanie ogłoszona ewakuacja.

Gmina jako pierwszy organizator ewakuacji

Wójt, burmistrz lub prezydent miasta odpowiadają za:

• wdrożenie lokalnego planu ewakuacji,
• identyfikację osób szczególnie narażonych (np. pacjenci szpitali, osoby z niepełnosprawnościami),
• organizację punktów zbiórek, załadunku i pomocy,
• wskazanie dróg ewakuacyjnych,
• zapewnienie środków transportu i logistyki,
• przekazywanie bieżących informacji do powiatu i mieszkańców,
• przeciwdziałanie panice i dezinformacji.

Gmina ma również obowiązek koordynacji tzw. samoewakuacji – czyli działań podejmowanych przez mieszkańców we własnym zakresie, np. prywatnym transportem.

Rola powiatu i wojewody

Starosta koordynuje działania między gminami i wspiera zasobami obrony cywilnej. Wskazuje możliwe drogi ewakuacyjne i zarządza logistyką transportu na poziomie powiatowym.

Wojewoda natomiast:

• nadzoruje ewakuację w skali regionu,
• współpracuje z Rządowym Centrum Bezpieczeństwa,
• koordynuje działania z Siłami Zbrojnymi RP w czasie wojny,
• przygotowuje zasoby infrastrukturalne, środki transportu i miejsca tymczasowego zakwaterowania.

W sytuacjach wyjątkowych wojewoda przejmuje także rolę decyzyjną i planistyczną, obejmując koordynacją większe obszary.

Nowe przepisy o ochronie dóbr kultury

Po raz pierwszy rozporządzenie nakłada obowiązki związane z:

• ewidencją i dokumentacją dóbr kultury przeznaczonych do ewakuacji,
• zabezpieczeniem zabytków kategorii I i II,
• współpracą z konserwatorami i Ministerstwem Kultury,
• organizacją fizycznej ochrony mienia na czas transportu i przechowywania.

Władze lokalne mają wyznaczyć trasy bezpiecznego przewozu obiektów dziedzictwa narodowego oraz punkty załadunku i rozładunku.

Minimalne wymogi dla ewakuowanych obywateli

Nowe przepisy zalecają:

• ograniczenie mienia do rzeczy niezbędnych do przetrwania przez 72 godziny,
• pierwszeństwo ewakuacji dla dzieci, osób starszych, chorych, kobiet w ciąży,
• zapewnienie dostępu do żywności, wody, środków higienicznych i leków na czas przejazdu i pobytu w miejscu tymczasowym,
• wspólny transport rodzin oraz osób z opiekunami.

Szczególną uwagę zwraca się na konieczność zachowania spokoju i ograniczenia niekontrolowanego przemieszczania się ludności.

Systemy komunikacji i zarządzania kryzysowego

Rozporządzenie nakłada obowiązek wdrożenia zintegrowanych systemów informacji:

• SMS, media lokalne, systemy alarmowe, radiowozy, megafony,
• punkty ewidencyjno-informacyjne na trasach i w miejscach przyjęcia,
• jednolite komunikaty z treścią ustalaną przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa,
• stała wymiana danych między JST, RCB, służbami i instytucjami kultury.

Wprowadzono także obowiązek tworzenia punktów medycznych i drużyn porządkowych w miejscach zbiórek oraz punktów przyjęć.

Wnioski dla samorządów

Rozporządzenie obowiązuje od 25 czerwca 2025 r. W praktyce oznacza to, że samorządy muszą:

• zaktualizować plany ewakuacyjne,
• przeszkolić personel,
• zinwentaryzować zasoby (transport, noclegi, żywność),
• przygotować materiały edukacyjne dla mieszkańców,
• rozpocząć współpracę z podmiotami kultury, wojskiem, RCB.

Czy gminy są gotowe?

Z naszych rozmów z samorządowcami wynika, że wiele gmin nie posiada dziś rzeczywistych narzędzi do skutecznej ewakuacji – ani kadrowych, ani technicznych. Nowe przepisy wymagają przemyślanej strategii, realnych ćwiczeń i wyjścia poza „papierowe plany”.

Brak przygotowania może skutkować nie tylko chaosem organizacyjnym, ale też utratą zaufania społecznego i ogromnymi stratami materialnymi.

Gdzie szukać wsparcia?

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, RCB oraz Wojewodowie zapowiedzieli rozpoczęcie programu wsparcia dla JST. Gminy mogą także korzystać z doradztwa organizacji pozarządowych i specjalistów ds. zarządzania kryzysowego.